Birkaç istisna dışında deri; eti, sütü, yünü için yetiştirilen hayvanlardan bir yan ürün olarak elde edilir. Hayvan yetiştirmede amaç asla deri olmamıştır. Bu yüzden deri “atık”, deri üretimi de “atığın değerlendirilmesi” olarak tanımlanabilir. Hamderi işlenmediği taktirde bakteriler tarafından kolayca bozunabilecek, kokuşacak ve atmosfere karbondioksit gazı salarak küresel dengeye zarar verebilecek bir materyaldir. Deri üretimi zahmetli bir işlemdir. Hamderi birçok işlemden geçerek kullanılabilir hale yani mamul deriye dönüşür. Hamderideki hatalar ve kusurlar mamul deride ortaya çıkarak derinin değerini düşürmektedirler. Hamderideki hatalar hayvan canlı vaziyette yaşarken ortaya çıkabileceği gibi daha çok önlenmesi gerekenler ise eti için kesilen hayvanların, kesim esnasında ve sonrasında derisine gerekli özen gösterilmediği için de ortaya çıkmaktadır. Çünkü kesilen bir hayvanda önemli olan ettir. Deri sektöründekiler dışında, kesilen hayvanın derisine özen gösterilme bilinci azdır.
Kusurlu ve hatalı hamderilerden istenilen özellikteki mamul deriler üretmek mümkün olmamaktadır. Bazı kusurlar yapılan işlemlerin de yardımıyla minimizi edilse dahi bazıları ise geri dönüşümü olmayan sonuçlara yol açar. Bitmiş deride ortaya çıkan hataların bazılarının işlemlerden kaynaklandığı düşünülse dahi aslında bir çok hata hamderiden de gelebilmektedir. Bu hataların iyi analiz edilmesi, istenilen ürüne göre hamderi seçilmesi önem taşımaktadır. Canlı hayvanın derisindeki hataları önleyebilecek kişi yetiştiricilerdir. Dericilerin kendi imkanlarıyla onlara müdahale etmesi imkansızdır. Daha sonraki hamderi hataları ise hayvan kesimi esnasındaki yüzüm hatalarıdır. İstenilen karakterdeki derilerin oluşturması için bu hataların ne olduğu, bunların önlenebilmesi ve hataların sonuçlarının neler getireceğinin bilinmesi önem taşır.
Gerhard John’un “Possible Defects in Leather Production” kitabındaki hamderi ile ilgili hataları özetleyen kısmının Türkçesini sizlere sunuyorum. Deri ile ilgili her konuda iletişime geçmek için lütfen geredederi@hotmail.com adresini kullanmaktan çekinmeyiniz.
HAM DERİ VE DERİ KUSURLARI
Canlı hayvandaki kusurlar
Damga İzi: Hayvan sahipleri tarafından kızgın demir damgasıyla; sayıların, harflerin veya desenlerin çoğunlukla kuyruk, nadiren de alın, boyun ve çene kısmına işaretlenmeleri ile oluşur. Çoğu kez birden fazla işarete rastlanır. İşlenmiş derilerde en ağır yara izleri olarak göze çarpar, çoğunlukla derinin tüm kesitine geçer. Bu bölümler deri olarak kullanılamazlar.
Cockle: Koyun derilerinin cilt yüzünde çoğunlukla boyun ve omuz kısımlarında nodül oluşumu. Genellikle hayvanın yağlanması sonucu, yağın nokta şeklinde birikmesi; parazitler sebebiyle de olabilir.
Nokra sineği (warble fly) kaynaklı zarar: Nokra sinekleri ısırdıkları yerlere larvalarını bırakırlar ve deri içerisinde hayvanın içinden deri boyunca kendi yollarını yiyerek; açık veya yaralı delikler olarak görülen nokra izlerini oluştururlar. Kontrolü; yumurta ve larvaların mekanik olarak çıkarılmasıyla, tedavisi özel fosforik esterleriyle veya insektisid kullanılmasıyla yapılabilir.
Dikenlerden kaynaklanan çizikler, dikenli tel çizikleri: Otlayan hayvanların dikenli çalılara ya da dikenli tellere karşı sürtündükleri zaman oluşan, farklı derinlikteki sıyrık, yarıklar ve düzensiz şekillerdeki yaralardır. Meraların zayıf elektirikli çitler ile çevrelenmesiyle önlenebilir.
Egzamalar: Deri cildini tamamen tahrip edebilen, derinin kıl tarafındaki az ya da çok belirgin pul oluşumudur.
İşaret boyası lekeleri: İşaretleme için yüksek asidik veya alkali özellikteki boyaların kullanılmasıyla oluşabilir. Derinin cilt yüzünü yakabilir, pürüzlü veya mat hale getirir.
Soğuk damgalar: Dondurucu karışımlarla aşırı düşük sıcaklıklarda ve uzun süreli muamele ile işaretleme sonucu oluşan cild hasarları. Ancak, bu hasarlar sıcak damganın neden olduğu kusurlardan daha zayıftır.
Dikenlerden kaynaklanan kusurlar: Deri cildinde bitkilerin, meyvelerin ya da sert otların sivri uçlu dikenlerinin sebep oluğu değişen derinlikteki kusurlardır.
Trikodektlerden kaynaklanan kusurlar: Kıl tabakasına yerleşen parazitler, derinin koryum tabakasına kadar tahribatına yol açabilir.
Deri hastalıkları: Dermatomikoz veya sığır saçkıranı adı verilir. Mikrosporia ve Trikofiton enfeksiyonu olarak iki alt gruba ayrılır.
Süngerimsi deri: Aşırı yağlamadan dolayı deri lif dokusundaki yapısal değişikliklerdir. Etkilenen bölgeler süngerimsi yapılıdır ve sıkılık özelliği oldukça azalmıştır.
Boynuzlardan kaynaklanan yaralanmalar: Genellikle hayvanların otlanmaları ve taşınmaları sırasında meydana gelir ve deri cildinde derin yaralara yol açar.
Hiperkeratoz: Cilt tabakasının dengesiz olarak patalojik kalınlaşmasıdır, bazı durumlarda koryumun gevşemesi eşlik eder.
Bitlerden kaynaklanan kusurlar: Kan emici bitlerin istilası sonucu oluşan, cilt tabakasının kısmi tahribatına yol açan, yaralardır.
Mikrosporia enfeksiyonu: Cilt yüzeyini iğne deliklerine benzer kusurların oluşumu ile tahrip eden Trichomycete’ler tarafından meydana getirilen deri kusurudur.
Akarların (mite) sebep olduğu kusurlar : Sığır, keçi, koyun aynı zamanda domuz ve köpekleri istila eden paraziter kıl folekülü akarları. Cilt tabakasında sivilce oluşumu ile çukur veya girinti şeklinde izlere sebep olur. Hayvanların bulunduğu kapalı ahırların temiz olmasıyla önlenebilir.
Gübre ve idrar kaynaklı kusurlar: İyi ve temiz bakım yapılmayan ahırlarda oluşur. Cildin aşınması toprakla temas eden bölgelerde özellikle bacak ve karın bölgelerinde oluşur, pürüzlü ve mat bir görünüm alır. İstatistiklere göre, bu kusurlar deri kusurları içinde hala önemli bir yüzdeye sahiptir.
Dirgen ve çivili sopa kaynaklı kusurlar: Hayvanların taşıması için yükleme ve boşaltma sırasında veya sığır gütme sırasında ya da ahırların temizlenmesi süresince, derinin sırçasında meydana gelen yuvarlak lekelerdir.
Nematodların sebep olduğu kusurlar: Nematodların sebep olduğu, derinin cilt yüzünde delik veya yara izi ve yükselti şeklindeki cilt bozukluklarıdır.
Çiçek hastalığının sebep olduğu kusurlar: Domuz derilerinde görülen, tipik bir deri hastalığıdır. Epidermiste benekli cilt kusurlarına ve yaraların oluşumuna neden olur.
Sürtünme izleri, basınç izleri, kaşağı çizikleri: Canlı hayvanların bakımı ve nakliyesi sırasında meydana gelen ve hayvanların uygun koşullarda yetiştirilmesi ve düzgün nakli ile kaçınılabilecek cilt kusurlarıdır.
Radyasyon kaynaklı kusurlar: Veterinerlerce tedavi amaçlı kullanılan x-ışınları veya gama ışınları veya güneş ışığındaki ultraviole ışınlar derilerde kusurlara yol açabilir.
Trikofiton (mantar) enfeksiyonu: Trikomiçetler (Trichomycetes), özellikle genç hayvanlarda, ciltte çukurlaşmalara neden olur. Deri yüzeyinde veya daha derinlerde oluşabilir.
Siğil ve yaralar: Derinin cildi ve koryum tabakasında virüs enfeksiyonlarının oluşturdukları kusurlardır.
Kene izleri: Kan emici parazitlerin ağız kısımları, çoğu zaman derinin koryum tabakasına kadar ulaşan delik veya yuvarlak girintilere sebep olurlar.
Yüzüm hataları
İspireler (gouges) : Deri yüzülürken, retikuler tabakadan deri parçalarının istem dışı olarak kesilmesidir. Bu durum mamül derinin kalitesini düşürür.
Germe sırasında oluşan kusurlar: uygun olmayan araçlar kullanılarak küçükbaş hamderinin manuel olarak gerilmesi, özellikle genç hayvan derilerinde, cildin aşırı derecede esnetilmesi ne yol açar. Cilt çatlaması adı verilen bu kusur derinin kalitesini düşürür. Cilt çatlaması ayrıca mekanik yüzüm sonucu da oluşabilir.
Kan lekeleri: Kirli ve kanlı deriler yeteri kadar yıkanmadıysa, bu durum ham deride kahverengimsi lekelere neden olur. Kireçlikte çok koyu demir lekelerine ve bitkisel tabaklama sırasında mavi-siyah lekelere yol açar.
Sıcak su kusuru (scalding): Domuz derilerinin kıllarının kazıma yolu ile uzaklaştırılmasından önce kıl kökleri sıcak su ile gevşetilir. Domuz derilerinin yüksek sıcaklık veya çok uzun süre sıcak su ile temas etmesi durumunda cilt tabakası tahrip olur, kabalaşır veya nubuklaşır.
Kasap kesikleri: Bıçak kullanılarak dikkatsiz yapılan yüzüm sonucu, deri tabakalarında oluşan kesiklerdir. Eğer çok derin kesikler oluştuysa, deri cildinde de görünür.
Kosher kesim: Dini esaslara uygun olarak kesilecek olan hayvanlarda, kesim işlemi hayvanın boyun kısmından yapılır ve hayvan uyuşmamış olduğu için kan akışının çok hızlı bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlar. Bu kesim şekli deri boyunca iki geniş kesiğe neden olur.
Derilerde yetersiz kan akıtılması: Derinin içerisindeki damarlarda kalan kan birikintileri, mikroorganizma gelişimine sebep olur ve böylece kan damarları boyunca bozunma artar. Bu durum deride damarlanmalara yol açar.
geredederi@hotmail.com
İlk Yorumu Siz Yapın